سرمایه اجتماعی چیست؟ | روش جذب + انواع + نمونه

تصور کنید افرادی در یک قایق نشسته‌اند و هریک با استفاده از تخصص خود برای حرکت قایق و رسیدن آن به مقصد تلاش کنند. شاید این ساده‌ترین مثال برای درک مفهوم سرمایه اجتماعی باشد. اگرچه این مفهوم به تازگی مطرح شده است و افراد زیادی به دنبال فهم آن هستند اما در واقعیت یک مفهوم قدیمی بوده که اطلاعات زیادی درباره آن موجود است. در این مطلب به قایق‌هایی که به سمت یک هدف مشترک حرکت می‌کنند، نگاهی موشکافانه خواهیم داشت، قایق‌هایی که می‌توانند نماد یک سازمان یا حتی جامعه باشند. علاوه‌بر این به این موضوع می‌پردازیم که چرا تعامل مسافران قایق سرمایه بزرگی است و اهمیت دارد.

سرمایه اجتماعی چیست؟

این سرمایه در واقع نتایج حاصل شده از تعاملات مثبت انسان‌ها با یکدیگر است. نتایجی که ممکن است ملموس و حتی ناملموس باشند. حمایت و ایده‌پردازی برای گسترش کسب‌وکار تا جمع‌آوری داده از افراد، همگی در این دسته قرار می‌گیرند.

زمانی که افراد با یک هدف مشترک در گروهی شرکت می‌کنند و منابع لازم برای دستیابی به آن هدف را تامین می‌کنند، هر کدام از آن‌ها در سرمایه گذاری اجتماعی حضور دارند.

جالب است بدانید ستون این سرمایه، ارتباطات یا شبکه‌سازی محسوب می‌شود. اغلب در طول دستیابی به هدف، شبکه، قوی‌تر و ارتباطات ارتقا پیدا می‌کند. به این ترتیب می‌توان ادعا کرد سرمایه‌گذاری اجتماعی مشابه سرمایه‌های مالی رشد کرده و می‌تواند دستاوردهای بیشتری هم داشته باشد. لازم به ذکر است گاهی مقیاس این سرمایه بسیار بزرگ می‌شود، به طوری که تمام اعضای جامعه برای رسیدن به هدفی تلاش می‌کنند که به سود آن‌ها است. همکاری اعضای جامعه برای مبارزه با ویروس کرونا یک مثال از تعاملات در سطح وسیع است.

نمونه‌هایی از سرمایه اجتماعی

کافی است ارتباطات روزانه خود را زیر ذره بین قرار دهید، در این صورت نمونه‌های زیادی از سرمایه اجتماعی را پیدا می‌کنید. اگرچه این سرمایه برای ایرانی‌ها قابل ملموس است، اما اجازه دهید در ادامه برخی از نمونه‌های خارجی را بررسی کنیم:

مجله نیویورک تایمز طبق یک تحقیق اعلام کرده دوستی افراد ثروتمند با افراد فقیر تا حد زیادی میزان فقر را کاهش می‌دهد. این تحقیق بر اساس 72 میلیون نفر که بیشتر آن‌ها در بازه سنی 25 تا 45 سال قرار داشتند، انجام شد. این افراد عموما اهل آمریکا بودند و دوستی‌های مجازی آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت.

این تحقیق نشان داد که اگر فرزندان خانواده‌های فقیر در محله یا جمعی بزرگ شوند که 70 درصد از جمع دوستان‌شان خانواده‌های ثروتمندی باشند، درآمدشان تقریبا 20 درصد بیشتر از میانگین خانواده خواهد بود. در این تحقیق ثابت شد عواملی نظیر مدرسه، خانواده، ارتباطات اقتصادی و … روی کودک تاثیر بسزایی دارند.

در واقع ارتباط افراد با دوستان ثروتمندتر نوعی سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود، سرمایه‌ای که نتیجه غیر ملموس دارد.

انواع سرمایه اجتماعی

سرمایه‌های اجتماعی در دسته‌های مختلف و به روش‌های متفاوتی به کار گرفته می‌شوند. به این ترتیب انواع گوناگونی از آن‌ها تعریف شده است. در ادامه به معرفی انواع سرمایه اجتماعی خواهیم پرداخت:

• سرمایه ارتباطی (Bonding): در این سرمایه، ارتباط میان افرادی هم سطح برای رسیدن به یک هدف برقرار می‌شود. دقت کنید در این دسته، افراد هم سطح هستند. یک نمونه خوب برای مثال دانشجویانی هستند که در تعامل با هم یک سرمایه را تشکیل می‌دهند.
• سرمایه پل زننده (Bridging): در این نوع سرمایه تعامل بین گروه‌های مختلف را مشاهده می‌کنیم که هر یک به دنبال منافع خود هستند، با این حال منافع هماهنگی میان گروه‌ها وجود دارد. برای مثال می‌توان به ارتباط بین مدیران و کارمندان اشاره کرد، ارتباطی که به منزله ایجاد پل برای رسیدن به سود و تکمیل پروژه‌ها است.
• سرمایه پیوندی (Linking): این نوع سرمایه نیز حاکی از ارتباط حکومت و دولت با مردم است.

نحوه افزایش سرمایه اجتماعی

ارتباط‌سازی یکی از مهمترین روش‌های کسب این سرمایه معنوی محسوب می‌شود. این ارتباط می‌تواند با اعضای خانواده یا دوستان و همکاران ایجاد شود. در هر صورت برای افزایش سرمایه اجتماعی باید ضمن حفظ روابط فعلی، به دنبال ایجاد روابط جدید باشید. حضور در دورهمی‌های دوستانه، خانوادگی، رویدادهای کاری و … از جمله اقداماتی است که برای توسعه این سرمایه می‌توان انجام داد.

ارتقای سرمایه اجتماعی

خبر خوب این که امروزه ابزارهای کاربردی خوبی برای سرمایه‌گذاری در این بخش وجود دارد. در حال حاضر بسیاری از افراد از اینترنت استفاده می‌کنند. در این شرایط شبکه‌های اجتماعی یک فرصت ایده آل برای شبکه‌سازی محسوب می‌شوند. در ادامه نقش اینترنت در این زمینه بیش از پیش روشن خواهد شد.

تاثیر اینترنت بر سرمایه‌گذاری اجتماعی

به لطف اینترنت سرمایه‌های اجتماعی تغییر کرده و شبکه‌های مختلفی برای ارتباط میان مردم، کسب‌وکارها و پلتفرم‌ها ایجاد شده است. ذکر چند نمونه از این تحولات که با حضور اینترنت میسر شده، خالی از لطف نیست:

• در بسیاری از سایت‌ها، خصوصا سایت‌های فروشگاهی، مشتریان توجه خاصی به نظرات خریداران قبلی می‌کنند و بر اساس این نظرات خرید نهایی محصولات را انجام می‌دهند.
• توسعه‌دهندگان پلتفرم‌های آنلاین با دقت کامنت‌های کاربران را ارزیابی می‌کنند تا راه‌های جدیدی برای بازاریابی، توسعه و پشتیبانی ایجاد کنند. به این صورت برای مشتری ارزش خلق می‌شود و فروش گسترش پیدا می‌کند.
•  گیمرها در یک بازی آنلاین با یکدیگر تعامل برقرار می‌کنند تا به هدف مشترک دست پیدا کنند. در برخی از مواقع ارتباطات آنلاین به دنیای حقیقی هم منتقل می‌شود.
• کسب‌وکارهای کوچک با استفاده از سرمایه اجتماعی موجود در وب اقدام به معرفی محصولات خود می‌کنند.

امروزه ارتباطات زیادی در دنیای وب ایجاد می‌شود و فواید زیادی برای افراد دارد. برخی از این روابط در حد مجازی باقی می‌ماند، اما برخی دیگر حتی به دنیای واقعی وارد می‌شود. به عنوان مثال شخصی که به عنوان دورکار فعالیت می‌کند، شبکه ارتباطی گسترده‌ای در پیام رسان‌ها یا شبکه‌های مجازی تشکیل می‌دهد، اما شاید هیچکدام از اعضای شبکه را یکبار هم ندیده باشد. این نکته را به یاد داشته باشید که اینترنت و شبکه اجتماعی دو ابزار قدرتمند برای ایجاد سرمایه اجتماعی هستند.

مزایا و معایب سرمایه اجتماعی

چنانچه بسیاری از منابع و کتاب‌های حوزه کسب‌وکار یا رشد و توسعه فردی را مطالعه کنید، همگی بر ضرورت ارتباطات موثر و شبکه‌سازی تاکید می‌کنند. شبکه‌سازی در واقع یک سرمایه اجتماعی ارزشمند است که باید آن را به دست آورد. شبکه ارتباطی گسترده مزایای بی شماری دارد، به احتمال زیاد افرادی را می‌شناسید که از طریق آشنایان شغل فعلی خود را کسب کرده‌اند.

یک ضرب المثل انگلیسی در این زمینه می‌گوید: It’s not what you know, it’s who you know: مهم این است که چه کسی را می‌شناسی، نه این که چه چیزی را می‌دانی. این ضرب المثل به خوبی اهمیت شبکه‌سازی را روشن می‌کند. در ادامه به بررسی مزایا و معایب این مفهوم می‌پردازیم:

مزایای سرمایه اجتماعی

قطعا پیش از مطالعه این بخش، خودتان می‌توانید بسیاری از مزایای سرمایه اجتماعی را نام ببرید. با این حال مزایایی نیز وجود دارد که کمتر کسی از آن آگاه است. فراموش نکنید کسب موقعیت اجتماعی بهتر، شغل ایده‌آل‌تر یا درآمد بیشتر تنها مزیت شبکه سازی محسوب نمی‌شود:

• بهبود روحیه و سلامت روانی به دلیل داشتن ارتباطات مختلف
• افزایش اعتماد به نفس
• بهبود سطح همکاری و احترام میان اعضای تیم
• دستیابی به فرصت‌های متعدد در حال و برای آینده
• کمک گرفتن از دیگران در زمان بروز مشکل
• اعتمادسازی
• اشتراک گذاشتن ایده‌های موثر برای دستیابی به هدف مشترک
• ارتقای امنیت گروهی (مثلا اگر تمام افراد یک محل نسبت به هم شناخت داشته باشند، میزان امنیت کل محل افزایش پیدا می‌کند).

مزایای شبکه سازی و سرمایه اجتماعی

معایب سرمایه اجتماعی

از جمله معایب سرمایه اجتماعی، دست کم در ایران، این است که بسیاری از افراد دید منفی به آن داشته و به اصطلاح به این سرمایه اجتماعی، پارتی می‌گویند. دسته‌ای از افراد در برخورداری از سرمایه‌های اجتماعی شانس می‌آورند، چرا که در خانواده‌هایی با ارتباطات گسترده متولد می‌شوند. با این حال اکثر افراد موفق با تکیه بر خودشان ارتباطات موثر می‌سازند و با شبکه‌سازی به پشتوانه خود به موفقیت دست پیدا می‌کنند. توجه بسیاری از افراد به گروه اول است، در حالی که بسیاری گروه دوم را نادیده می‌گیرند. به هر حال این فرصت برای هر کسی وجود دارد.

البته برخی مواقع سرمایه اجتماعی برای برخی از افراد خاص، برای عموم جامعه مشکل ایجاد می‌کند. مثلا باند خلافکاری را تصور کنید که با تکیه بر ارتباطات گسترده و شبکه سازی یک تیم شکست ناپذیر تشکیل داده‌اند، سرمایه اجتماعی این گروه خلافکار به ضرر افراد جامعه بوده و می‌تواند باعث آسیب آن‌ها شود.

یک مثال دیگر درباره سرمایه اجتماعی مخرب، ارتباطی است که مدیران بلندرتبه اتفاق می‌افتد. گاهی برخی از مدیران فعال در یک حوزه تصمیم به افزایش قیمت یک محصول می‌گیرند. با توجه به عدم وجود رقیب در بازار، مشتریان توانایی مقابله با این عرضه‌کنندگان را نداشته و مجبور به پذیرفتن قیمت بالاتر می‌شوند.

تفاوت سرمایه اجتماعی و انسانی

یکی دیگر از مفاهیم مشابه به سرمایه اجتماعی، سرمایه انسانی است. نباید این دو را با هم اشتباه بگیرید. سرمایه انسانی یعنی فردی که با تخصص و مهارت خود برای سازمان یا گروه ارزش خلق می‌کند. در این نوع سرمایه فرد مهارت خود را در اختیار گروه قرار داده و در ازای آن پول دریافت می‌کند. این در حالی است که در سرمایه اجتماعی فرد در قبال خدمات خود پولی کسب نمی‌کند و به جای آن در مواقع دیگر از کمک دیگران بهره می‌برد.

کسب سرمایه اجتماعی نیازی به پول ندارد

در این مطلب فهمیدیم سرمایه اجتماعی چیست و چگونه باید آن را کسب کرد. اغلب سرمایه‌های امروزی بیشتر از پول، نیازمند مهارت هستند. سرمایه اجتماعی یکی از این موارد است، سرمایه‌ای که برای کسب آن نیازی به پول ندارید و تنها باید مهارت شبکه‌سازی و ارتباطی را به خوبی یاد بگیرید. البته دارایی‌های معنوی مشابه دارایی‌های مادی نیاز به مدیریت دارند. زمانی که یک شبکه ارتباطی قوی ایجاد کردید، باید برای حفظ آن تلاش کنید. فراموش نکنید روابط زمانی پایدار هستند که برای هر دو طرف سودمند باشند.